عقاید یونانی و صوفیهتصوف، در نظر پیشگامان این راه، بیشتر آدابی بوده است که منتهی به برخی ملکات و اوصاف می‌شود و هدف آن حسن خُلق با خَلق برای قبول حق است، برخی معتقدند تصوف از افکار یونانی متاثر بوده است و این تاثیر هم به حد زیادی رسیده است. ۱ - منشأ تصوفبرخی بر این عقیده هستند که آداب و تعلیمات یونانی هیچ گونه تاثیری در آداب و رسوم تصوف نداشته است. آنها می‌گویند هر آنچه هست فقط شباهت است. تصوف مطلقا نمی‌تواند از سرچشمه حکمت افلاطونی جدید و شرب و مسلک اسکندرانی و هرسی و به طریق اولی اسرائیلیات و عبرانیات و نظایر آن برخوردار باشد. [۱]
نفیسی، سعید، سرچشمه تصوف در ایران، ص۴۷.
اما در مقابل این گروه، دسته‌ای دیگر هستند که قائلند سر منشاء عقائد اصلی تصوف، از یونان گرفته شده است. آنها می‌گویند؛ انتشار آراء فلوطین و پیدا شدن فلسفه نو افلاطونی در بین مسلمین بیش از هر چیزی در تصوف و عرفان مؤثر بوده است. [۲]
الهامی، داوود، عرفان و تصوف، ص۱۱۱.
بنابراین، دو نظریه افراطی و تفریطی در این مساله مطرح است. اما ظاهر امر چیزی غیر از این دو می‌باشد و باید گفت در این که عقائد متصوفه از فلسفه یونان متاثر بوده است هیچ شکی نیست و نمی‌توان آن را انکار کرد به طوریکه برخی نقل کرده‌اند که: یکی از چهره‌های شناخته شده صوفیان ذوالنون مصری است که بزرگان عرفا او را سر این طائفه شمرده‌اند و او اهل علم بوده به طوری که ابن ندیم می‌گوید کتبی تصنیف کرده و با آراء فلاسفه به خوبی آشنا بوده است.۲ - اشتراکات صوفیه و فلسفه یونانو صحیح است که بگوئیم تصوف از افکار یونانی متاثر بوده است و این تاثیر هم به حد زیادی رسیده است. ۲.۱ - کشف و شهودیکی از مهمترین مسائلی که بین فلسفه یونان و تصوف مشترک می‌باشد و از اصول اساسی متصوفه محسوب می‌شود مساله کشف و شهود می‌باشد. مکتب افلاطون که یکی از مهمترین سیستم‌های فلسفی و عرفانی یونان باستان به شمار می‌رود از نظر اینکه واجد روح تصوف و یک سلسله مطالب و نظرات تصوف زا بوده است برای ما درخور مطالعه و شایان توجه است. افلاطون بنیانگذار این مکتب به مساله عشق و اشراقات معنوی و روحانی اهمیت بسیار زیادی قائل بوده است و به عقیده افلاطون تنها راه معرفت و کشف و شهود وصول به حق است. [۴]
حمید زنجانی، عباسعلی، تاریخ تصوف، ص۴۷.
نمونه بارز کشف و شهود که متصوفه آن را برای مذهب خود به عنوان تایید می‌آورند، آن است که جامی در نفحات الانس [۵]
جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس، ص۳۲۷.
می‌نویسد و شبیه آن را می‌توان در مقدمه فتوحات مکیه خواند.۲.۲ - ریاضتاز دیگر شباهت‌های بین تصوف و افکار و عقائد فلاسفه یونان مساله ریاضت‌های طولانی و سخت صوفیانه است، کلیبون عده‌ای از فلاسفه یونان قدیم هستند که دارای یک مشرب خاص فلسفی و روش عملی عجیب بودند. آنها معتقد بودند که سعادت و فضیلت در ترک تمام لذات و پشت پا زدن به کلیه خواهشهای جسمانی و روحانی بوده و زندگی حقیقی همان زندگی با فقر و تهیدستی و رنج و مشقت بسیار است. و خوب می‌دانیم که این ریاضت کشی‌ها و مشقاتی که بعضا مخالف با تعلیمات اسلام است چقدر در بین متصوفه رواج دارد و به این ریاضت کشی‌ها هم افتخار می‌کنند. مثلا ابوبکر عیاش می‌گوید: پیش داوود طلائی رفتم. دیدم سبوی آب وی در آفتاب است گفتم چرا آن را در سایه نمی‌گذاری که آب گرم نشود. گفت آن وقت که آن را در آنجا نهادم سایه بود. اکنون از خدای شرم دارم که برای نفس تنعم کنم. [۶]
عطار نیشابوری، فرید الدین، تذکره الاولیاء، ص۱۴۷.
و انواع و اقسام این جریانات که می‌تواند در تذکره الاولیاء مطالعه فرمایید.۲.۲.۱ - ریاضت در اسلامحال آنکه در اسلام افراط در هیچ امری پسندیده نیست حتی در گوشه گیری از دنیا و این مطلب، هم در آیات قرآن و هم در روایات تصریح شده است مثلا در آیات قرآن می‌خوانیم: «و ابتغ فیما اتاک الله الدار الاخره و لا تنس نصیبک من الدنیا؛در آنچه خدا به تو داده سرای آخرت را جستجو کن و بهره ات را از دنیا فراموش ننما»، و همچنین روایت بسیار زیبای سلمان و ابودرداء که علاقه مندان می‌توانند برای دیدن این روایت به کتب حدیثی مراجعه نمایند. و روایات بسیار دیگری که می‌بینیم، این ریاضت‌ها هیچ گونه وجه شرعی ندارند و نه تنها اسلام بر روی آنها تاکید نکرده است؛ بلکه با آنها مخالفت نیز نموده است و به ناچار باید گفت که این ریاضت‌ها از غیر طریق شرع وارد تصوف شده است. و مسائل دیگر... که در این مورد علاقه مندان می‌توانند به کتاب‌هایی که در این موضوع نوشته شده است مراجعه فرمایند که شاید یکی از بهترین آنها کتاب فلسفه و عرفان از نظر اسلام باشد. [۹]
صدرزاده، محمد، فلسفه و عرفان از نظر اسلام، ص۲۰.
در نتیجه می‌توان به یقین گفت که خیلی از مباحث و اعتقادات تصوف اعتقاد ناب و اصیل اسلامی نیست و از بقیه ادیان و مذاهب وارد تصوف شده است و در این مطلب هیچ انکار و تردیدی نمی‌باشد.۳ - عناوین مرتبط•اصول و مبانی تصوف• بزرگان تصوف• تاریخ تحقیقات تصوف در شرق• تاریخ تصوف جهان غرب• تاریخ تحقیقات تصوف در غرب• آداب و رسوم صوفیه•فلاسفه یونان. ۴ - پانویس
۵ - منابعسایت پژوهه، برگرفته از مقاله «عقاید یونانی و صوفیه»، تاریخ بازیابی ۹۵/۰۱/۱۶. |